Το εδώ και το τώρα μας: όταν τα σενάρια κινδυνολογίας μετατρέπονται σε συμβουλές προς αρμοδίους

Όταν η χρηματοπιστωτική-τραπεζική
σφαίρα φαίνεται να αμφισβητεί
τη δυνατότητα των εκλεγμένων πολιτικών
διαχειριστών της κρίσης να επιτελέσουν με τρόπο
ασφαλή την αποστολή τους, η πολιτική κρίση ως παιδί της
οικονομικής κρίσης γεννάει την νέα εποχή
όπου τα σενάρια κινδυνολογίας μετατρέπονται
σε συμβουλές προς αρμοδίους. 

                           Το σκηνικό της ζωής μας είναι σαφές - παγκόσμια οικονομική κρίση, που αρχίζει να κάνει τις προηγούμενες (1929, 1973) να μοιάζουν με δοκιμές, μετατροπή της χρηματοπιστωτικής κρίσης σε δημοσιοοικονομική κρίση μέσω των πολιτικών «λύσεων» που εφαρμόστηκαν από το ξέσπασμα της στεγαστικής φούσκας στις ΗΠΑ και ύστερα1. Η κρίση επεκτείνεται συνεχώς γεωγραφικά αλλά και σε τομείς επιμέρους της οικονομίας στο εσωτερικό της ευρωζώνης αλλά και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού παρά τα σενάρια, παρά τις συναντήσεις ηγετών, παρά τα πλάνα ειδικών για σωτηρία (αλήθεια, τελικά, ποιός θα σωθεί;), παρά τις επαναλαμβανόμενες εκκλήσεις για ψυχραιμία σε σχέδια πολιτικά, σε σχέδια οικονομικά, σε σχέδια που συχνά καταρρέουν πριν την εφαρμογή τους. Για την κίνηση της αιχμής της κρίσης – με την έννοια του πού δίνεται έμφαση όσον αφορά τις άμεσες αποφάσεις για δράση εκ μέρους των από πάνω – από τον τραπεζικό τομέα προς το δημοσιονομικό και πίσω κάθε περίπου ένα χρόνο ενδεικτική είναι η στροφή στις συζητήσεις από την κρίση χρέους στην Ελλάδα στην θωράκιση των ευρωπαϊκών τραπεζών που εκφράζεται με τη συνάντηση Μέρκελ-Σαρκοζί στις 09 Οκτωβρίου 2011, βλέπε εδώ, ενώ για τη θέση ισχύος του τραπεζικού τομέα μέσα στο σύγχρονο πολιτικό σύστημα με πολύ λίγες αλλά έγκυρες λέξεις, βλέπε εδώ. 

                                  Μέσα σε αυτήν την αρένα η εποχή των ταραχών2 στο εσωτερικό των κοινωνιών, στις οποίες εντοπίζεται τοπικά και χρονικά η έξαρση της κρίσης, μετράει ήδη έτη. Από τον αραβικό κόσμο, όπου βρίσκονται ακόμη εν εξελίξει οι συγκρούσεις όσο και αν έχουν εξαφανιστεί από τις οθόνες, έως τις γενικές απεργίες και συγκρούσεις στον ελληνικό χώρο σε αριθμό και ένταση που όμοια τους δεν εντοπίζεται στη πρόσφατη μας ιστορία, τις φοιτητικές πορείες και ταραχές στο νησί της Θάτσερ όπου οι μάζες είχαν αποσυρθεί για δεκαετίες στο εσωτερικό των ποδοσφαιρικών γηπέδων και τις παμπς της εξαθλίωσης, μέχρι τα κινήματα των αγανακτισμένων, άλλα ειρηνικά και άλλα όχι και τόσο ειρηνικά, από την Πουέρτα ντελ Σολ της Ισπανίας μέχρι την πλατεία Συντάγματος και τη γέφυρα του Μπρούκλυν ή τη Γουόλ Στριτ στη Ν. Υόρκη καταλήγοντας στην καρδιά του Ισραήλ, το Τελ Αβίβ3. Άλλοτε οι ταραχές παίρνουν τη μορφή βίαιων επιθέσεων σε αγγλικές εργατικές συνοικίες και μητροπόλεις με στόχο την απόκτηση αγαθών από στρώματα της κοινωνίας που είναι πλήρως πεπεισμένα για το αδύνατο μιας διεκδίκησης ή ενός αιτήματος και άλλοτε συνυπάρχουν με πιο παραδοσιακές μορφές κοινωνικών αναταράξεων, όπως μαζικές πορείες και απεργίες, με ρυθμό και ένταση πρωτοφανή για την εμπερία της πολύ πρόσφατης πολιτικής ιστορίας αυτών των περιοχών.

                                Η ισορροπία έχει χαθεί σε όλα τα επίπεδα αυτού εδώ του φαινομενικά ευσταθούς κόσμου που μοιάζει ολοένα και περισσότερο με πυραμίδα, της οποίας η βάση επεκτείνεται συνεχώς (κομμάτια εργαζομένων υπό καθεστώς ομηρείας, επισφαλώς εργαζομένων, ανέργων, μεταναστών κ.α.)  και η κορυφή επιχειρεί την έφοδο στον ουρανό (χρηματοπιστωτικοί-τραπεζικοί οργανισμοί και πιστοί ακόλουθοι αυτών γνωστοί και ως ιδιοκτήτες πλούτου και εργατικής δύναμης). Αν και η λέξη επανάσταση επανεμφανίστηκε στα χείλη των από κάτω σχεδόν άξαφνα σε αρκετές γωνιές της Μεσογείου, αν μπορεί να εντοπιστεί στις μέρες μας μια επανάσταση, αυτή είναι των τραπεζιτών. Με απλά λόγια, η ομάδα εκείνη συμφερόντων που έχει ξεχυθεί στον πόλεμο κάνοντας επίθεση απέναντι ακόμα και σε μερίδες κεφαλαίου πιο παραδοσιακές – ο παλιός ευγενικός βιομήχανος που είναι και «παραγωγικός» σύμφωνα με την κυρίαρχη ρητορική «προοδευτικών» φωνών που ελπίζουν σε μια νεκρανάσταση του καπιταλιστικού συστήματος πριν τη φάση της χρηματιστικοποίησης του – είναι οι τραπεζίτες, με όσες άλλες ομάδες σέρνουν μαζί τους στην επίθεση και καπιταλιστές-φτωχούς συγγενείς πείθοντας τους ότι θα πάρουν μια μερίδα από τα λάφυρα του πολέμου. Η πολιτική εξουσία σκύβει μπροστά τους και είναι έτοιμη να θυσιάσει ακόμα και επιφανή μέλη της, βλέπε Μέρκελ και άλλα παραδείγματα αμέσως πιο κάτω, ώστε να εξασφαλιστούν στο ακέραιο οι επιδιώξεις κέρδους τους επί των μεριδίων αγορών ή κεφαλαίων που εντοπίζονται στο πεδίο της μάχης σε παγκόσμιο επίπεδο και προφανώς στα επιμέρους πεδία κάθε οικονομικής ζώνης – ευρωζώνη, αγορές εντός των χωρών που βρίσκονται στην κορυφή του παγόβουνου κρίσης χρέους κ.ο.κ.  

                                Η ψυχραιμία των από πάνω σε πολιτικό επίπεδο – βλέπε ανακοινώσεις, συναντήσεις, αποφάσεις των ηγετών της Ε.Ε. τα τελευταία τρία περίπου χρόνια – έχει αποδειχθεί φαιδρή. Η σταθερότητα των κυβερνήσεων προοδευτικά εξαφανίζεται (Σόκρατες στην Πορτογαλλία, Μπράιαν Κόουεν στην Ιρλανδία, Θαπατέρο με ανακοινωμένη την έξοδο του, πρόωρες εκλογές και ήττα της κεντροδεξιάς κυβέρνησης στη Δανία με βασικό επίδικο την αναζωογόνηση της οικονομίας, Μέρκελ στη Γερμανία με βάση τουλάχιστον τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογών σε κρατίδια της Γερμανίας) ενώ όπου διατηρείται, όπως στην ελληνική περίπτωση, φαίνεται να διατηρείται σχεδόν μεταφυσικά αν δεν προηγηθεί μια προσεκτική μελέτη του σύγχρονου αστικού κράτους και των μεταλλάξεων που υφίσταται η κοινοβουλευτική δημοκρατία με ταχύτητα φωτός μέσα στις περιόδους κρίσης σαν αυτή που βιώνουμε σήμερα. Τα κεφάλια αλλάζουν αργά ή γρήγορα αλλά οι διάδοχοι αποδεικνύονται πολύ γρήγορα πιστοί συνεχιστές των δογμάτων των προκατόχων τους – περίπτωση Ομπάμα στις ΗΠΑ αλλά και το ΠΑΣΟΚ των εκλογών του 2009 σε σχέση με τους προκατόχους, πτώση καθεστώτων στη Β. Αφρική και τη Μ. Ανατολή. Είναι σαφές ότι οι ανάγκες της κρίσης δεν αφήνουν περιθώρια εναλλακτικών πολιτικών από κυβερνητικούς σχηματισμούς που αντιστοιχούν σε προηγούμενες περιόδους κοινωνικών συσχετισμών (με απλά λόγια, άλλη η σύνθεση των φτωχών στρωμάτων σήμερα, άλλη η αναλογία πλούτου στο εσωτερικό κάθε κράτους, άλλη η αναλογία ισχύος σε διεθνές επίπεδο κ.ο.κ). Όποιος θέσει ως στόχο τη διαχείριση της καπιταλιστικής κρίσης στο τώρα της, στην πιο καθαρή μορφή της αυτήν του ελέγχου της κρατικής εξουσίας με εκλογές ατόμων-ψηφοφόρων, μοιάζει καταδικασμένος σε αυτό το χωροχρονικό πλαίσιο, να ακολουθήσει το ποτάμι της μείωσης του εργατικού κόστους παρά τις όποιες σποραδικές και ανερμάτιστες προσπάθειες για μια κάποια εναλλακτική πορεία προς μια ανάπτυξη. Οι αστάθειες που επιταχύνονται από εξεγέρσεις, έκτασης και έντασης όπως αυτές στον αραβικό κόσμο, οδηγούν σχεδόν αναγκαστικά σε εμφύλιες συρράξεις όπου το οπλισμένο κράτος επιτίθεται στις μάζες ενώ η «διεθνής κοινότητα» παρακολουθεί με «αμηχανία» ανησυχώντας εξαιρετικά για τα κεκτημένα της στην εκάστοτε γεωπολιτική γειτονιά κρατώντας βέβαια το χέρι στην σκανδάλη όταν κάποιο κεκτημένο αμφισβητείται, όπως στην περίπτωση της Λιβύης. Οι πολεμικές μηχανές ζεσταίνονται ήδη παγκοσμίως (βλέπε εδώ την υπόσχεση αναγέννησης της στρατιωτικής υπεροχής των ΗΠΑ από το  βασικό υποψήφιο για το χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων) αλλά και στα στρατόπεδα της δικής μας γειτονιάς με το θρίλερ μεταξύ Τουρκίας, Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας να επιταχύνεται σχεδόν παράλληλα με τις εξελίξεις στην οικονομία. Η πολιτική εξουσία, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στο γεωπολιτικό χώρο που εκτείνεται γύρω από τη Μεσόγειο και φτάνει ως τις άκρες της σκαδιναβικής επικράτειας4, κλονίζεται άλλοτε οδηγούμενη στην κατάρρευση (κυρίως Β. Αφρική και Μ. Ανατολή) και άλλοτε ισορροπώντας σε τεντωμένο σκοινί αναιρώντας και τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις.  

                             Το τελευταίο διάστημα έχουν αρχίσει να ακούγονται φωνές5,6 από τα επιτελεία των οικονομικών κέντρων που αμφιβάλλουν για τη δυνατότητα των εκλεγμένων πολιτικών δυνάμεων στο δυτικό κόσμο να εξασφαλίσουν τις συνθήκες για μία σίγουρη και ασφαλή μετάβαση στη νέα εποχή της πλήρους ελευθερίας των οικονομικών συναλλαγών σε βάρος κάθε έννοιας του κοινωνικού, του συλλογικού – από τις κεντρικές λειτουργίες του κράτους που πλέον ντύνεται μόνο με στολή καταστολής (οι στρατοί είτε πόλης είτε παραδοσιακής μορφής έχουν επανέλθει για τα καλά στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων παγκοσμίως) έως κάθε ίχνος κοινωνικής αλληλεγγύης όπως αυτή εκφραζόταν από τα εθνικά συστήματα υγείας ή εκπαίδευσης τα οποία οδηγούνται στην οριστική κατάρρευση. Το στοίχημα για πλήρη απελευθέρωση των αγορών, για παντοδυναμία των τραπεζιτών και κάθε ελίτ που συνδέεται με δεσμούς συμφέροντος μαζί τους πρέπει να κερδηθεί όχι μόνο για λόγους ιδεολογικούς (οι σκληροί νεοφιλελεύθεροι είναι ακόμη πιστοί στην ευλάβεια των ελεύθερων αγορών) αλλά κυρίως γιατί τα κοινωνικά συμβόλαια του παρελθόντος, η ύπαρξη πεδίων έξω από τα λογιστικά βιβλία των ιδιωτικών εταιρειών – από το περιβάλλον έως την εκπαίδευση και την υγεία – απειλεί τις συνθήκες επέκτασης της κερδοφορίας, τις συνθήκες αναπαραγωγής αυτού του πράγματος που στην πολιτική οικονομία το λένε κεφάλαιο. Στο δεύτερο εξάμηνο του 2011 αυξάνονται τα δημοσιεύματα5 που συζητούν ανοιχτά, μελετούν και κάνουν εκτιμήσεις για τις δυνατότητες επέμβασης του στρατού στα εσωτερικά της ελληνικής πολιτικής ζωής. Πριν βιαστεί κανείς να σκεφτεί αν κάτι τέτοιο εξυπηρετεί το καθεστώς τρόμου που έχει στηθεί πάνω από την ελληνική κοινωνία, αξίζει να σταθεί για λίγο στους λόγους για τους οποίους επικαλούνται μια τέτοια πιθανότητα. Κάθε ενδεχόμενο πολιτικής αδυναμίας να προχωρήσει το σχέδιο που έχει ξεκινήσει εδώ και τρία χρόνια στην Ε.Ε. για αναγέννηση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου μέσα από τις στάχτες του πρέπει να αποκλειστεί με οποιοδήποτε κόστος. Κάθε περίπτωση ανεξέλεγκτης απόκλισης από το σχέδιο (στην περίπτωση της Ελλάδας θα εκφραζόταν ίσως ως ανεξέλεγκτη στάση πληρωμών προς τα έξω, δηλ. με πρωτοβουλία των δανειζομένων και όχι των δανειστών) πρέπει να εξαλειφθεί από το χώρο των πιθανών ενδεχομένων. Είναι προφανές ότι η εγκυρότητα των πολύ πραγματικών λόγων για την αναζήτηση τέτοιων εναλλακτικών δεν κρίνεται από την επιβεβαίωση των σεναρίων, δηλ. από το αν όντως στο κοντινό μέλλον ακουστούν ερπίστριες στο Σύνταγμα.

                                 Την ίδια στιγμή, στο εσωτερικό των από κάτω έχουμε μια παρόμοια κατάσταση γενικευμένης ταραχής – αν και βέβαια ο όρος δεν αρκεί για να περιγράψει την πολυπλοκότητα των συμβάντων στο εσωτερικό ενός κοινωνικού σώματος ιδιαίτερα μάλιστα υπό τέτοιες συνθήκες. Στην Ελλάδα τα χρόνια αυτά της κρίσης εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι, άνεργοι, νέοι, συνταξιούχοι και πολλών διαφορετικών επιπέδων εισοδημάτων (που βέβαια από το παράθυρο του τραπεζίτη είναι όλα ίσα μεταξύ τους) κατέβηκαν στο δρόμο, απήργησαν συλλογικά, συγκρούστηκαν με όποιο μέσο διέθεταν. Και θα συνεχίσουν να το κάνουν. Γιατί απειλείται η αναπαραγωγή τους σαν είδος. Σαν εργαζόμενοι, σαν νέοι με πρόσβαση στην υγεία και τη γνώση, σαν συνταξιούχοι, σαν κατηγορίες πληθυσμού γενικώς με πρόσβαση στα βασικά μέσα αναπαραγωγής της υγείας, της εκπαίδευσης, της εργασίας και τελικά σαν ζωές άξιες να βιώνονται ενώ μόλις και τρία χρόνια πριν μέσω δανείων έβλεπαν σχετικά κοντή τη σκάλα της ανέλιξης προς τους από πάνω.

                                  Το τελευταίο εξάμηνο στην Ευρώπη παρατηρείται μια επιταχυνόμενη επέκταση της κρίσης σε άλλες χώρες, ένταση της πίεσης των διαχειριστών της κρίσης στα μέσα αναπαραγωγής των πολλών, ταυτόχρονα όμως παρατηρείται και μια σχετική ασυμμετρία στο ρυθμό και στο βαθμό με τον οποίο οι από κάτω βιώνουν τις αλλαγές, ανάλογα με τα ειδικά χαρακτηριστικά συγκρότησης του κάθε επιμέρους κρατικού και κοινωνικού σχηματισμού. Φαίνεται λοιπόν συχνά ότι οι εργαζόμενοι, οι νέοι, οι μετανάστες και κάθε άλλη ομάδα που δεν διαθέτει «ατομική» ιδιοκτησία μέσων σωτηρίας στην Ελλάδα, μένουν όλο και πιο μόνοι. Χωρίς να υποτιμούμε εδώ την όξυνση της κρίσης στις άλλες χώρες (άλλωστε θέμα χρόνου – και μάλιστα οικονομικού χρόνου που έχει δικό του ρολόι – είναι να ακολουθήσουν και άλλα κράτη την ελληνική πορεία πλήρους παράδοσης του πλούτου στις τράπεζες, μαζικής μείωσης του εργατικού κόστους και μετατροπής σε ειδικές παραγωγικές ζώνες), είναι αρκετά ασφαλής η εκτίμηση ότι οι εξελίξεις στην Ελλάδα στη μικροπερίοδο (και δεν θα παίξουμε εδώ με αριθμούς μηνών ή ετών) επιταχύνουν την ιστορία στη γεωπολιτική γειτονιά της Ευρώπης και της Εγγύος Ανατολής με τρόπο ουσιαστικά ανεξέλεγκτο. Τα σενάρια λοιπόν κινδυνολογίας περί ρόλου του στρατού εντός Ελλάδος κ.ο.κ. λειτουργούν περισσότερο ως συμβουλές προς αρμοδίους, νουθεσίες προς τους από πάνω πώς να χειριστούν μια ενδεχόμενη πολιτική κρίση με όποια μορφή και αν αυτή εκδηλωθεί. Η συσσώρευση αυτή ανησυχιών εκφρασμένη από διάφορες πλευρές και με διαφορετικά κίνητρα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Σεπτέμβριος του 2011 φαίνεται να εγκαινιάζει μια νέα φάση στην περίοδο της κρίσης, όπου οι ρυθμοί των εξελίξεων στην ευρωπαϊκή πολιτική ζώνη αλλάζουν κλίμακα.

                          Στους από κάτω, η ψυχραιμία έχει παρομοίως χαθεί και όποιος, παριστάνει τον ψύχραιμο μοιάζει να εμμένει σχεδόν σε θέσεις προηγούμενης περιόδου – βλέπε δηλώσεις ηγετών συνδικαλιστικών οργάνων («δεν θα δεχτούμε άλλες μειώσεις»), δηλώσεις ηγετών αριστερών κομμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο («ο λαός θα απαντήσει» ή «οι ηγέτες των ευρωπαϊκών κρατών καταστρέφουν την Ευρώπη» ή «με ποιό δικαίωμα παίρνουν αυτές τις αποφάσεις»), δηλώσεις που μετατρέπουν τους φορείς υπεράσπισης της εργασίας (συνδικαλισμός) και τους πολιτικούς φορείς που αξιώνουν μια άλλη προοπτική (πολιτική αριστερά) – σε δημοσιογράφους-αναλυτές της κατάστασης, διοργανωτές της «αντίστασης» ή στην καλύτερη σε καλούς οικονομολόγους7. Το ερώτημα του πώς θα «αντισταθούμε» ξεπερνιέται κάθε μέρα που περνάει με κάθε νέα ανακοίνωση των από πάνω. Το πώς «αντιστέκεται» κάποιος καθορίζεται σχεδόν πάντα από τις κινήσεις και το χώρο που αφήνουν μέσα στον πανικό τους οι από πάνω και μένει ένα πλήθος να κινείται μεταξύ «αντίστασης» και «εξόντωσης» χωρίς να αξιώνει μια ριζική αντιστροφή της πορείας καταστροφής στην οποία έχει εισέλθει ο δυτικός καπιταλιστικός κόσμος – με κάθε ασυμμετρία που διακρίνει τις εντάσεις στους διαφορετικούς κρατικούς σχηματισμούς. Στη φάση που γράφεται το παρόν άρθρο η ελληνική περίπτωση έχει λάβει το χάρισμα του εκλεκτού πρώτου προς εκτέλεση και κανείς δε φαίνεται να διακρίνει στο άμεσο παρόν των σύγχρονων αγώνων μια αντιστροφή στην οικονομική και πολιτική επίθεση των από πάνω, αν αφήσουμε έξω απ’ την εικόνα τα ευχολόγια που μας αποστέλνονται είτε από τα δεξιά είτε από τα αριστερά του πολιτικού φάσματος. Ο ρυθμός ανατροπής παραδοσιακών σχέσεων στο εσωτερικό των εργασιακών σχέσεων είναι τόσο μεγάλος που γεννιέται βέβαια η δυνατότητα για διακοπή της ιστορικής συνέχειας σε ένα βράδυ που θα κρατήσει λίγο παραπάνω, παρ’ όλα αυτά η ευστάθεια των νεοσχηματιζομένων συλλογικοτήτων όσο και η αναζωογόνηση των ήδη υπαρχόντων πολιτικών συλλογικοτήτων στο αριστερό φάσμα που αξιώνουν μια πολιτική αντιστροφή προς όφελος των από κάτω θα εξαρτηθούν από την απόπειρα τους να συνδιαμορφώσουν μια νέα ταυτότητα για τους από κάτω, μια νέα διαπίστωση για την κοινή πορεία τους μέσα στην άμεση ιστορία, για το κοινό συμφέρον τους μέσα στην άμεση πραγματικότητα της ζωής τους που οδηγείται αστραπιαία προς την εξαθλίωση. Αυτή η πορεία είναι που καλούνται οι νέες συλλογικότητες και οι ήδη υπάρχουσες να διαβούν. Η εξουσία δεν τις περιμένει μετά το αυριανό ανακοινωθέν του υπουργού οικονομίας ή του εκπροσώπου του ΔΝΤ. Αυτό που τις περιμένει όμως είναι ένα συνεχώς αυξανόμενο πλήθος ανθρώπων που θα βρίσκονται σε διαρκή αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων σε πεδία της πολιτικής από τα πιο καθημερινά μέχρι τα πιο μεγάλα. Οι οδυρμοί για την καημένη μεσαία τάξη που οδηγείται προς τα τάρταρα ξεχνούν ότι στα τάρταρα αυξάνονται κάθε ημέρα κατά εκατομμύρια τα κομμάτια εκείνα της κοινωνίας που βρίσκονται σε καθεστώς περιθωρίου από την εργασία και από κάθε άλλη συγκροτητική ταυτότητα. Αυτό το κομμάτι λοιπόν, που συχνά αναφέρεται ως πρεκαριάτο, δεν είναι τάξη σύμφωνα με τα παλιά καλά βιβλία. Φαίνεται όμως να είναι αυτή η υλική βάση για μια ταυτότητα που επιδιώκει να κάνει τον κόσμο να γυρίσει ανάποδα.

                                   Η παρομοίωση της ελληνικής περίπτωσης με χώρες του ανατολικού μπλοκ, όπως η Βουλγαρία και η Πολωνία – βλέπε εδώ συζήτηση αντικαγγελάριου Ρέσλερ στις 07 Οκτωβρίου 2011 – ενώ είναι αληθοφανής όσον αφορά το επίπεδο διαβίωσης που επιδιώκεται δεν μπορεί να αποτελέσει εικόνα από το μέλλον για την ελληνική κοινωνική ισορροπία γιατί ο ρυθμός εγκαθίδρυσης του νέου επιπέδου διαβίωσης είναι ριζικά διαφορετικός από το ρυθμό με τον οποίο οι χώρες της πρώην σοβιετίας οδηγήθηκαν στα αντίστοιχα επίπεδα. Και είναι αυτός ο ρυθμός που εγκυμονεί δυνατότητες αντίστοιχα ριζικών ανατροπών στις κινήσεις των από κάτω σε συνδυασμό με την εξαιρετική σύνδεση του ελληνικού προβλήματος με χώρες κλειδιά στην ευρωζώνη. Με απλά λόγια, το ερώτημα δεν είναι αν «θα πέσει η Ελλάδα». Το ερώτημα είναι τι θα γίνει μετά στην άμεση πολιτική και οικονομική της γειτονιά. Σύμφωνα με λόγια του επικεφαλής του ευρωπαϊκού τμήματος του ΔΝΤ Αντόνιο Μπόρχες βλέπε εδώ,  «Η Ελλάδα δεν αποτελεί μεγάλο πρόβλημα από μόνη της. Η ανησυχία προκαλείται από τη συστημική φύση της κρίσης και το πόσο γρήγορα τα πράγματα μπορούν να εξαπλωθούν. Ο φόβος ήδη εξαπλώνεται, η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι ήδη εμφανής».

                                       Μέσα σε αυτή την συνεχώς επιταχυνόμενη ανατροπή κάθε ψευδαίσθησης ότι τα πράγματα θα σταθεροποιηθούν κάπου, μέσα στην εκπληκτική ταχύτητα επίθεσης στα εισοδήματα και την ιδιοκτησία των από κάτω, μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας άγονται και φέρονται μεταξύ ανεργίας και υπερ-εκμετάλλευσης στην εργασία, μεταξύ του πανικού και των σχεδίων για μετανάστευση (ειδικότερα των νέων). Οι ατομικές λύσεις δεν παύουν να αποτελούν το πρώτο κάστρο στο οποίο επιχειρούν όλοι, άλλοι λιγότερο και άλλοι πλήρως, να εισέλθουν για να διασωθούν. Αλλά όλα αυτά τα κάστρα των ατομικών επιλογών, της ατομικής διάσωσης, σύντομα καταρρέουν. Και όσοι παραμένουν ακόμη εγκλωβισμένοι σε κάποια από αυτά σύντομα θα συνειδητοποιήσουν ότι αυτοί που μένουν στο δρόμο, αυτοί που δεν έχουν να πληρώσουν το ρεύμα ή να σπουδάσουν τα παιδιά τους (να τα θρέψουν σε λίγο) δεν είναι κάποιοι μακριά. Είναι κάποιοι πολύ κοντά τους, μέσα στο σπίτι τους. Αν δεν υπήρχε το οικογενειακό δίκτυο στην Ελλάδα, που διαχρονικά εξυπηρετούσε βασικές λειτουργίες του κράτους πρόνοιας (όπως αυτό αναπτύχθηκε μεταπολεμικά στην Ευρώπη τουλάχιστον), οι αγανακτισμένοι στο Σύνταγμα δεν θα έτειναν μάλλον τις παλάμες τους στον ουρανό και όλοι οι άλλοι δεν θα κατέκριναν τους αγανακτισμένους επειδή «δεν πέτυχαν κάτι». Θα επιτίθονταν στα σουπερμάρκετ, στα καταστήματα, θα καταλάμβαναν τους χώρους εργασίας και το δίλημμα για βία-μη βία θα το κρέμαγαν σε χαρτάκια στα παράθυρα σαν αναμνηστικό περασμένων μεγαλείων. Και η στιγμή αυτή που τα χέρια αντί να κοιτούν προς τη βουλή θα αρπάζουν πέτρες από το οδόστρωμα δεν αργεί καθόλου. Ήδη οι πρώτες εβδομάδες του Οκτωβρίου 2011 παρουσιάζουν μια επιτάχυνση κινήσεων των από κάτω που συνδυάζονται με τις επιταχυνόμενες ανακοινώσεις, δηλώσεις και συγκλήσεις κυβερνητικών συμβουλίων. Όπως δηλώνει και ο Πόουλ Τόμσεν, εκπρόσωπος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στην τρόικα, βλέπε εδώ: "Η Ελλάδα στέκεται σε ένα σταυροδρόμι. Είναι σαφές πως το πρόγραμμα (διάσωσης) δεν θα επιτύχει εάν οι αρχές δεν ακολουθήσουν το δρόμο που συνεπάγεται πολύ αυστηρότερες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις από όσες έχουμε δει μέχρι τώρα. Είναι δύο βήματα μπροστά και ένα πίσω (...). Η ελληνική κυβέρνηση καταλαβαίνει πως πολλές από τις πιο δύσκολες αλλαγές είναι ακόμα μπροστά. Την ίδια στιγμή, υπάρχει μια αύξηση της πολιτικής και της κοινωνικής κόπωσης". 

                            Ενώ ο Γ. Παπανδρέου στις 04 Οκτωβρίου 2011 σε συζητήσεις με τους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ που τον ακούνε πανικόβλητοι να τους μιλάει για το μέλλον της χώρας κάνει τους σχεδιασμούς για τις επόμενες εκλογές με βάση την πιθανότητα να γίνει «κάποιο απρόοπτο ή κάποιο μπαμ», βλέπε εδώ. Ας πούμε ότι το απρόοπτο είναι κάποιο απρόοπτο κάπως πιο οικονομικής φύσης – αυτό που στην οικονομία λέγεται πιστωτικό γεγονός, αθέτηση χρεωστικών υποθέτεσεων, αποπομπή από την ευρωζώνη, πτώχευση τραπεζών κ.ο.κ. ενώ το μπαμ κάτι που θα ακουστεί από μακριά μαζί με λάμψη, αν και τα δύο αυτά συμβάντα προχωράνε παράλληλα μέσα στην ιστορία. Ήδη ανάμεσα στις ώρες που γράφεται το παρόν άρθρο έως την ημερομηνία δημοσίευσης του ενδέχεται να παρεμβληθεί κάποιο απρόοπτο ή κάποιο μπαμ. Επομένως από όλες τις κοντινές ιστορικά περιπτώσεις παρόμοιων κρίσεων χρέους, όπου ο μηχανισμός βίαιης προσαρμογής στην νέα φάση του νεοφιλελευθερισμού είχε τα αρχικά ΔΝΤ, το παράδειγμα της Αργεντινής με τη χρεοκοπία και την παρατεταμένη περίοδο ταραχών και αντεπιθέσεων των από κάτω εξωτερικά τουλάχιστον ταιριάζει στην ελληνική περίπτωση. Μόνο που πριν καταλήξει κάποιος εύκολα στο συμπέρασμα ότι η πολιτική και οικονομική σιωπή που έπεσε στην Αργεντινή μετά το τέλος του δράματος της χρεοκοπίας θα έρθει τελικά και στη δική μας περίπτωση θα πρέπει να προσέξει μία διαφορά ανάμεσα στα δύο παραδείγματα. Η διαφορά που περιπλέκει την υπόθεση της ελληνικής κρίσης χρέους, πέρα από τις προφανείς που έχουν να κάνουν με ιστορικούς λόγους όπως για πδ. η σύνθεση της παραγωγικής δραστηριότητας και της διάταξης των από κάτω σε αυτήν τη δραστηριότητα στην Αργεντινή του 2001 σε σχέση με την Ελλάδα του 2011, είναι η γεωπολιτική θέση της Ελλάδας σε σχέση με την ευρωζώνη, η ένταξη της δηλαδή σε μια νομισματική ένωση με ότι αυτό συνεπάγεται στο ρυθμό και τους ποικίλους τρόπους διάδοσης της κρίσης όχι μόνο της οικονομικής αλλά και της πολιτικής στη γειτονιά της Ευρώπης. Η επιδιωκόμενη απομόνωση ενός απροόπτου ή ενός μπαμ στην ελληνική επικράτεια και η στεγανοποίηση της ευρωζώνης, οικονομική και πολιτική, δεν μπορεί να εξασφαλισθεί, παρά το γεγονός ότι ουσιαστικά αυτό ήταν ανάμεσα στους κεντρικούς στόχους των κινήσεων διαχείρισης της κρίσης των από πάνω από το πρώτο ανακοινωθέν της ελληνικής κρίσης χρέους το 2009. Τα πολιτικά και οικονομικά χιλιόμετρα που συνδέουν τη Μανδρίτη, τη Λισαβόνα με την Αθήνα και το Λονδίνο μοιάζουν πολύ κοντά στα χιλιόμετρα που συνέδεαν την Τύνιδα με το Κάιρο, το Τελ Αβίβ και τη Δαμασκό στο πρώτο εξάμηνο του 2011.

                               Ας μείνουμε λίγο στην ελληνική περίπτωση. Ποιός δεν έχει καταλάβει τι ακριβώς επιχειρεί η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, τουλάχιστον στη μεγάλη εικόνα; Ποιός εργαζόμενος ή άνεργος χρειάζεται ενημέρωση για το ότι τον οδηγούν ραγδαία και χωρίς ψευδαισθήσεις στην εξαθλίωση, στη ζωή της κακουχίας χωρίς επάρκεια βασικών ειδών διαβίωσης, περίθαλψης, εκπαίδευσης και σε ένα καθεστώς εργασίας όπου η εργασία θα εναλάσσεται με την ανεργία μέχρι την οριστική λύση – αυτή της μετανάστευσης για όσους μπορούν ακόμα ή νομίζουν ότι μπορούν8 ή αυτή της οριστικής αποδοχής μιας ζωής καταδικασμένης στην ανέχεια (Αργεντινή μετά τη χρεοκοπία, χώρες της Ν.Α. Ασίας μετά το πέρασμα του τυφώνα ΔΝΤ τη δεκαετία του 1990). Τρία χρόνια το έχουν γράψει όλοι, το συζητούν όλοι στους χώρους εργασίας, στα σαλόνια των σπιτιών, στα πηγαδάκια των διαδρόμων, ενώ τα βασικά ΜΜΕ εδώ και καιρό το κάνουν σαφές με κάθε τρόπο (υλοποιώντας ταυτόχρονα και το Δόγμα  του Σοκ9). Η απώλεια της ψυχραιμίας μαζί με την ακύρωση προσωπικών ή οικογενειακών σχεδίων σε χρόνο ρεκόρ έχουν δημιουργήσει μια δυναμική κατάσταση συνεχούς ταραχής στο εσωτερικό του κόσμου των από κάτω10. Σε πολλές στιγμές των χρόνων της κρίσης, παίρνοντας και το Δεκέμβρη του 2008 στην Αθήνα υπ’ όψιν σαν γράμμα από το μέλλον, ο κόσμος των από κάτω βγήκε στο δρόμο, έκανε πορείες απέναντι στο κράτος έκτακτης ανάγκης των στρατών πόλης, έκανε απεργίες με κόστος για το μειωμένο εισόδημα των οικογενειών και θα συνεχίσει να το κάνει κατ’ αρχάς λόγω ανάγκης και όχι λόγω ιδέας.

Στην απώλεια της ατομικής λύσης για σωτηρία δεν υπάρχουν πολλές οδοί διαφυγής. Η μόνη οδός που παραμένει ανοιχτή σε τέτοιες συνθήκες είναι η συλλογικότητα και η οργάνωση. Σήμερα αυτό που απειλείται, η επιβίωση των πολλών σαν είδος, είτε σαν εργαζόμενοι, είτε σαν άνεργοι, σαν συνταξιούχοι ή νέοι και μαθητές, εξαρτάται μόνο από τη συλλογική τους οργάνωση. Όποιος αναζητεί στο δρόμο της δικής του μοναξιάς τη λύση στην κατάσταση του αδιεξόδου του, δεν χρειάζεται να ψάξει και πολύ. Του την προσφέρουν οι από πάνω με δώρο ένα χαπάκι αντικαταθλιπτικό.

                                   Έχουν ξεπηδήσει και συνεχώς αυξάνονται τέτοιες απόπειρες συλλογικής οργάνωσης. Στις γειτονιές, στις πλατείες, στους χώρους εργασίας, στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στους δρόμους και στα πάρκα και βέβαια στο διαδίκτυο (για το τελευταίο αρκεί να μην ανακυκλώνεται εντός του διαδικτύου αλλά να ακουμπάει και λίγο στο χώμα των αγώνων11). Εκεί κρύβεται κάθε ελπίδα επιβίωσης μέσα στην κρίση. Μόνο που αυτές οι συλλογικότητες θα επιβιώνουν και θα σταθεροποιούνται στο βαθμό που εξασφαλίζουν όλο και περισσότερες υλικές συνθήκες στα μέλη τους και στα μέλη της όποιας κοινότητας στην οποία αναφέρονται και την οποία αξιώνουν να συλλογικοποιήσουν. Αρχικά αναζητείται η επαναθεμελίωση του δημόσιου διαλόγου – που στην περίοδο κρίσης στην Ελλάδα ακούγεται όλο και περισσότερο σαν θόρυβος όχλου όπου διακρίνονται μόνο λέξεις εδώ κι εκεί –, της κατάθεσης προτάσεων για τα μεγάλα ζητήματα (τι να κάνουμε με το χρέος;). Παράλληλα προκύπτουν όλο και περισσότερο τα πρακτικά προβλήματα επιβίωσης, στέγασης, εκπαίδευσης, περίθαλψης (βλέπε εδώ την έκκληση των Γιατρών του Κόσμου στην Ελλάδα για υλική βοήθεια λόγω συνεχώς αυξανόμενου αριθμού ασθενών εντός Ελλάδας που δε μπορούν πλέον να ανταπεξέλθουν στα έξοδα ιατρικής φροντίδας). Οι συλλογικότητες θα καλούνται να βρίσκουν τρόπους να ανταπεξέλθουν. Παράλληλα τίθενται ζητήματα πραγματικής αλληλεγγύης προς άλλες συλλογικότητες, προς χώρους εργασίας, προς μαζικά κομμάτια που θα περιθωριοποιούνται. Εκεί γεννιέται το απαραίτητο ελάχιστο αίσθημα σιγουριάς και ασφάλειας που απαιτείται για να κάνει κάποιος το βήμα να αφήσει την μαζική κατάθλιψη της αδράνειας που έχει σαρώσει τα μυαλά και τα σώματα των εργαζομένων/ανέργων στην Ελλάδα, να ενωθεί με άλλους και να πράξει αυτό που ονομάζεται πολιτική. Οι εποχές των ειρηνικών μαζικών διαδηλώσεων και απεργιών που κέρδιζαν πέντε ευρώ αύξηση και κατέληγαν σε συζητήσεις καφενείου έχουν προ πολλού περάσει. Τα οικονομικά αιτήματα μπαίνουν στο συρτάρι (θέλετε να φωνάξουμε όλοι μαζί «όχι άλλη μείωση μισθών» να δούμε αν θα ακουστεί τίποτα στο απέναντι πεζοδρόμιο;) και τα πολιτικά ερωτήματα, με προεξέχον πάντα αυτό της εξουσίας, είναι τα μόνα που μπορούν ακόμη να αναπνεύσουν. Οι εποχές των ανεξάρτητων, των αυτο-καθοριζόμενων ανθρώπων, ή όπως αλλιώς θέλετε να τους πούμε, ανήκουν στην περίοδο των ατόμων-ψηφοφόρων ενός κοινωνικού συμβολαίου που υπογράφτηκε μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και άρχισε να σκίζεται από τους νεοφιλελεύθερους σελίδα σελίδα μετά την κρίση του 1973. Ανεξάρτητοι θα είναι πλέον όσοι έχουν τα μέσα να πληρώσουν τη σχετική ανεξαρτησία τους, λίγοι δηλαδή, ολοένα και λιγότεροι. Οι συλλογικότητες προκύπτουν ως μόνη διέξοδος στο σύγχρονο παρόν των αγώνων όχι ως ιδεολογικές επιλογές αλλά ως αναγκαίες δομές για την αναπαραγωγή των από κάτω.                            

                                       Η σφοδρή ταχύτητα με την οποία τα εισοδήματα μειώνονται, με την οποία η ιδιοκτησία των από κάτω αφαιρείται και άρα η δυνατότητα έστω και σχετικής ελευθερίας κινήσεων ακόμα και με τη μορφή ψευδαισθήσεων επί  της ζωής τους εκμηδενίζεται, δημιουργεί τις συνθήκες απάντησης των από κάτω, δημιουργεί τη δυνατότητα συλλογικής συγκρότησης των από κάτω με αξίωση ελέγχου της αναπαραγωγής τους, με αξίωση ελέγχου τελικά της παραγωγής της ζωής μέσα στην κοινωνία. Ήδη σποραδικές προσπάθειες τέτοιας συλλογικής συγκρότησης βλέπουμε για πδ. στην Ελλάδα της κρίσης από ομάδες γειτονιάς, επιτροπές Δεν Πληρώνω, ομάδες επανασύνδεσης του ρεύματος σε σπίτια που αδυνατούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς, ομάδες λειτουργίας των κινημάτων που προκύπτουν, όπως τα κινήματα των πλατειών κ.ο.κ. Αν εκβιαζόταν μια πρόταση από το παρόν άρθρο, αν και ξεφεύγει από τις δυνατότητες του, οι επιτροπές τύπου Δεν Πληρώνω είναι από εκείνες τις απόπειρες συλλογικότητας που προσεγγίζουν το πεδίο ικανοποίησης βασικών αναγκών για μεγάλη μερίδα των από κάτω με τη δυναμική ευστάθειας μέσα στην περίοδο ταραχών της κρίσης. Και όποια συλλογικότητα, ήδη συγκροτημένη, αξιώνει συμβολή στην σταθεροποίηση δομών στους από κάτω που μπορούν να διαμορφώσουν μια κοινή πρώτη «ταυτότητα», κατ’ ελάχιστον θα έπρεπε να αφιερωθούν σε τέτοιου είδους επιτροπές επιδιώκοντας και επέκταση του εύρους αναγκών που θα ικανοποιούνται. Αφιέρωση που δε σημαίνει απεύθυνση σε αυτές αλλά υλική στήριξη για την ανάπτυξη τους.

Σήμερα ζούμε την εποχή των συλλογικοτήτων που δρουν από το μοριακό επίπεδο της γειτονιάς μέχρι και το επίπεδο των πολιτικών συλλογικοτήτων. Και είναι όλες αυτές οι συλλογικότητες μαζί που μπορούν να πράξουν αυτό που πολλοί ονοματίζουν, πολλοί εύχονται και οι από πάνω φοβούνται συνεχώς (βλέπε κραυγές αγωνίας υπουργών μπροστά σε κάθε κίνημα τύπου Δεν Πληρώνω), να φέρουν δηλαδή τα πάνω κάτω σε ένα κόσμο που έχει αρχίσει να στριφογυρίζει μεθυσμένος πετώντας εκατομμύρια κόσμου στο περιθώριο της μιζέριας, στο περιθώριο της κακουχίας, στο περιθώριο της βίας. Δεν υπάρχει τίποτα στο παρόν και στο μέλλον μας που να μπορεί να μας «σοκάρει», τίποτα που να είναι «απίστευτο» ή «απαράδεκτο»12. Όλα επιτρέπονται στην εποχή μας. Η ηθική της δημοκρατίας που ξέραμε φεύγει μαζί με κάθε μετοχή και ομόλογο που αλλάζει χέρια και τιμή εν μέσω μιας νύχτας.  

                           Η αναμονή μιας λύσης από το μέλλον, η αναμονή μιας λύσης από τους ειδικούς, η αναμονή μιας λύσης από κάποιον ηγέτη, όταν πλησιάζει αρκετά μυρίζει πόλεμο, εσωτερικό ή εξωτερικό, δεν έχει σημασία. Κι όσο οι επιτελείς του ΔΝΤ συνεδριάζουν με τους επιτελείς μας για την καταδίκη των πολλών στη φτώχια, το μόνο που προσφέρει δρόμο διεξόδου στο μεγάλο σώμα των από κάτω είναι η συλλογική τους ύπαρξη, αυτή που παράγει πολιτική για τις ανάγκες, αυτή που θα γεννιέται στις συλλογικότητες προσφέροντας στους μετέχοντες και σε αυτούς που κοιτούν ακόμη δύσπιστοι λίγο πιο πέρα, ψωμί, χαρά13 και ελευθερία.

Άρης Λέονας

http://marxetal.wordpress.com



1 Όσοι εξακολουθούν πεισματικά να αναζητούν αίτια της κρίσης σε κάποια φύση του έλληνα, είτε ελλήνων πολιτικών είτε του έλληνα δημόσιου υπαλλήλου είτε του έλληνα λαμόγιου, παρακαλούνται να κοιτάξουν προς τον ορίζοντα και να πάψουν να κοιτούν αποσβολωμένοι τη γωνία του πεζοδρομίου στο οποίο στέκονται. Άλλωστε πολύ σύντομα θα αναγκαστούν να το εγκαταλείψουν γιατί δεν θα τους κρατάει όρθιους. Αντίστοιχα, οι ίδιοι που εντοπίζουν τη ρίζα του προβλήματος στο ελληνικό  του θέματος είναι καταδικασμένοι σε αναζήτηση λύσεων στην αναγέννηση αυτού του ελληνικού με ιδιαίτερα επικίνδυνες προεκτάσεις στο πλαίσιο μιας ιστορικής φάσης όπου προκύπτουν έντονες αφηγήσεις γύρω από τις νεο-ανακαλυφθείσες εθνικές αντιπαραθέσεις (πδ. η αφήγηση για Γερμανία εναντίον Ελλάδας όταν ακόμη εκδίδεται η εφημερίδα της εκλεγμένης ελληνικής κυβέρνησης και οι ελληνικοί στρατοί πόλης εξακολουθούν να έχουν την ελληνική σημαία στα διακριτικά τους).

2 Η φράση εποχή των ταραχών είναι κλεμμένη από τα κείμενα του περιοδικού Blaumachen, δες εδώ εισαγωγή Σεπτεμβρίου 2011. 

3 Τις ώρες που γραφόταν το παρόν άρθρο στο Τελ Αβίβ πραγματοποιούνταν η μεγαλύτερη διαδήλωση από 300.000-500.000 ανθρώπους με κύριο σύνθημα «Ο λαός απαιτεί κοινωνική δικαιοσύνη» στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων αντιδράσεων για τρεις βδομάδες στο εσωτερικό του Ισραήλ ενάντια στις πολιτικές και οικονομικές επιλογές της κυβέρνησης Νετανιάχου. Για μια πολύ λεπτομερή καταγραφή και περιγραφή των σύγχρονων αγώνων σε παγκόσμιο επίπεδο και όχι μόνο στη γειτονιά μας, όπως κάνει το παρόν άρθρο και συνηθίζεται δυστυχώς στις ημέρες μας στην αρθρογραφία, προτείνεται ανεπιφύλακτα η ανάγνωση επιλεγμένων άρθρων στο περιοδικό Blaumachen, βλέπε εδώ. 

4 Η εποχή της αθωότητας τέλειωσε και για την άλλοτε αρκούδα της κοινωνικής ειρήνης Σκαδιναβία μετά την πολύνεκρη τρομοκρατική επίθεση στη Νορβηγία με θύματα νεαρά μέλη του κυβερνώντος εργατικού κόμματος με δράστη τον ακροδεξιό 32χρονο Νορβηγό, Αντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ, βλέπε εδώ. Η επίδραση του συμβάντος στην εσωτερική πολιτική ισορροπία των σκαδιναβικών κρατών έχει γίνει σαφής με τη σημαντική μείωση στα ποσοστά των ακροδεξιών κομμάτων που την τελευταία δεκαετία παρουσιάζαν σταθερή αυξητική τάση, για πδ. στις τελευταίες εκλογές στη Δανία το Σεπτέμβριο του 2011.

5 Από το στόμα της νέας διευθύντριας του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, βλέπε εδώ.

 

5  Η δήλωση του προέδρου της Παγκόσμιας Τράπεζας Ρόμπερτ Ζέλικ στις αρχές Οκτωβρίου 2011 εδώ: «Την ώρα που η Γαλλία εμποδίζεται από τις επερχόμενες εκλογές, η Ιταλία βρίσκεται σε αναταραχή και η Βρετανία είναι εκτός της ευρωζώνης...Από πού μπορεί να έλθει η λύση; (...) Οι Γερμανοί φορολογούμενοι στερούνται μιας πολιτικής ηγεσίας που μπορεί να τους πει σε ποια κατεύθυνση θα πρέπει ακόμη να αναπτυχθεί η Ευρώπη του...Το ερώτημα-κλειδί είναι κατά πόσον οι λαοί και οι κυβερνήσεις στην Ευρώπη θέλουν να εγκαθιδρύσουν μια πολιτική και οικονομική ένωση για να συμπληρώσουν τη νομισματική ένωση».

5 Το θέμα του ελληνικού στρατού εισήλθε στη δημόσια σφαίρα με τη στρατιωτική άσκηση «Καλλίμαχος» στο στρατόπεδο Κορομηλά του Κιλκίς με αντικείμενο την αντιμετώπιση διαδηλωτών και την καταστολή πλήθους, βλέπε εδώ.

5 http://euobserver.com/13/113821

5 http://blogs.wsj.com/source/2011/09/19/gkerreece-dont-discount-role-of-military/

6  «Το στέλεχος του ΔΝΤ πρόσθεσε ότι το Ταμείο δεν είναι "καθόλου χαρούμενο" με το πώς προχωράει το ελληνικό πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων», βλέπε εδώ.

6 Για τα σενάρια εντός ελληνικής πολιτικής επικαιρότητας για κυβέρνηση τεχνοκρατών, βλέπε εδώ. Κυβέρνηση τεχνοκρατών σημαίνει ότι αφού έτσι κι αλλιώς η οικονομική ισχύς των τραπεζιτών έχει λυγίσει την πολιτική ισχύ των κρατών, είναι βολικό να αποκτήσουν οι διευθυντές των κεντρικών τραπεζών ή κάτι παραπλήσιο και την πολιτική εξουσία. 

7 Δεν γίνεται εδώ κριτική στην ποικιλία λόγων και δράσεων της πολιτικής αριστεράς. Η αναφορά γίνεται στο κεντρικό σύνθημα που φτάνει από τα ηχεία της στους κόλπους της κοινωνίας και όχι από επιμέρους φωνές ή απόπειρες. Η αυτοσυγκράτηση σε σχέδια της προηγούμενης περιόδου πολιτικών φορέων του αριστερού φάσματος είναι πιο διακριτή ανάλογα με το μέγεθος τους, όχι βέβαια λόγω αριθμών αλλά για λόγους ιστορικούς όσον αφορά τη διαμόρφωση τους και τη δυναμική τους θέση στην πολιτική κίνηση της περιόδου. Το συγκεκριμένο ζήτημα προφανώς απαιτεί μια πολύ πιο προσεκτική και επίπονη μελέτη που ξεφεύγει των επιδιώξεων του παρόντος άρθρου. Η θέση που εκφράζεται πάντως εδώ, παρά τον κίνδυνο της βιαστικής προσέγγισης που εμπεριέχει, επιδιώκει το διάλογο πάνω στο συγκεκριμένο πεδίο του παρόντος των σύγχρονων αγώνων. 

8 Και όσοι νέοι (προς το παρόν τουλάχιστον γιατί σύντομα η μετανάστευση θα αφορά κόσμο διαφορετικών ηλικιών) θεωρούν πως εκεί έξω στην ωραία και (παρ)ακμάζουσα Ευρώπη βρίσκεται η ελπίδα της ατομικής διάσωσης, σύντομα και αυτοί θα αντιληφθούν από τα δεδομένα της ζωής πως η φύση των Ελλήνων που τους οδήγησε στη μετανάστευση δεν είναι τίποτε άλλο από τη φύση αυτού του πράγματος που είπαμε πως λέγεται κεφάλαιο. Και από αυτή τη φύση δεν προσφέρονται ατομικές οδοί σωτηρίας, αλλιώς πιστεύω πως θα είχαν εδώ και αιώνες αποκαλυφθεί μπροστά μας. Οι δυνατότητες απορρόφησης εργατικού δυναμικού σε χώρες της Ευρώπης έχουν από την αρχή της κρίσης μειωθεί, όπως προκύπτει και από τους δείκτες ανεργίας της τελευταίας και μόνο τριετίας αλλά και όπως αναμένεται λόγω των έντονων μεταναστευτικών κυμάτων εξειδικευμένων νέων από τις ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου προς την κεντρική και βόρεια Ευρώπη, βλέπε εδώ. Το γερμανικό κράτος ήδη σχεδιάζει πώς θα εκμεταλλευθεί την υπερπροσφορά εργατικού δυναμικού ειδικότερα πτυχιούχων από το Νότο καθώς οι εναλλακτικές πηγές απορρόφησης σε άλλες χώρες αρχίζουν να περιορίζονται δραματικά, βλέπε εδώ. Το κεφάλαιο, που αναφέραμε χωρίς να θέλουμε να φοβήσουμε κανέναν στο κείμενο, έλκεται με επιταχυνόμενο τρόπο προς το κέντρο της ευρώπης,  με τη Γερμανία στο κέντρο του κέντρου. Γιατί το κεφάλαιο δεν ρέει μόνο μέσω των εταιρειών που θα μετατρέψουν την μεσογειακή ύπαιθρο σε οικόπεδο για εγκατάσταση ενεργειακών αγωγών προς το κέντρο του κέντρου ή μέσω των μισθών και των καταθέσεων των από κάτω αλλά και μέσω των σωμάτων και των γνώσεων που φέρουν οι εκτοξευόμενες μάζες πτυχιούχων από τις τάξεις των από κάτω από τα κέντρα συσσώρευσης της Μεσογείου στα κέντρα συσσώρευσης των κεντρικών ευρωπαϊκών μητροπόλεων. Μάλλον ακόμη βέβαια προσφέρονται δυνατότητες εργασίας σε χώρες που διαφεύγουν του δυτικού καπιταλιστικού χώρου (η κρίση δεν έχει εκφραστεί ακόμα ραγδαία σε Λατινική Αμερική, Κίνα, Αυστραλία κτλ) αλλά σε γενικές γραμμές τέτοιοι προορισμοί δεν βρίσκονται στις πρώτες γραμμές των σχεδίων πορείας των νέων μεταναστών από την Ελλάδα. 

9 Το βιβλίο της δημοσιογράφου και ακτιβίστριας από τον Καναδά, Ναόμι Κλάιν, για τον καπιταλισμό της καταστροφής των ημερών μας, βλέπε εδώ.

10 Στο πλαίσιο της γενικευμένης κατάστασης ταραχής που διαρκώς αναπτύσσεται καθώς και συμβάντων που εμπεριέχουν δυναμικές δύσκολα ελέγξιμες από κέντρα εντάσσονται, πέρα από τις καθιερωμένες μορφές αντίδρασης των από κάτω όπως απεργίες, καταλήψεις χώρων εργασίας, διαδηλώσεις, εκφράσεις που δεν έχουν προηγούμενο στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία αγώνων, βλέπε καταλήψεις σε οχτώ υπουργεία και εφόδους σε γραφεία υπουργών εδώ στις 04 Οκτωβρίου 2011, περικύκλωση της οικίας του πρωθυπουργού από μαθητές και φοιτητές με αστυνομικές δυνάμεις να επιχειρούν αποκλεισμό της γύρω περιοχής εδώ και οι επαναλαμβανόμενες συγκεντρώσεις αποστράτων στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας εδώ. Η συσσώρευση τέτοιων διεργασιών τόσο χρονικά όσο και ο εντοπισμός τους σε μία μητρόπολη όπως η Αθήνα είναι ενδεικτική των ρυθμών αποδιοργάνωσης της κοινωνικής ειρήνης πάνω στην οποία είχε στηθεί ουσιαστικά το οικοδόμημα του μεταπολιτευτικού ελληνικού κράτους. Στην περίοδο της αποδιοργάνωσης τα κλασσικά εργαλεία άσκησης πολιτικής είτε των από πάνω είτε των από κάτω εξοπλίζονται ταχύτατα με νέα μέσα και ταχύτητες που κάνουν κάθε σχεδιασμό εξαιρετικά ευαίσθητο σε αναταράξεις. 

11 Για να μην προκύψουν παρεξηγήσεις, «συλλογικότητες» όπως αυτές που τεχνηέντως ξεπήδησαν διαδικτυακά – όχι και τόσο αυθόρμητα τελικά από τι φάνηκε εκ των υστέρων – σε πανεπιστημιακές σχολές από αγανακτισμένους φοιτητές που ήθελαν «ανοιχτά πανεπιστήμια» το Σεπτέμβριο του 2011, είναι συλλογικότητες που κάνουν αίτημα το ήδη δεδομένο, ο σώζων εαυτόν σωθήτω, ή αλλιώς, δώστε μας πτυχία να σηκωθούμε να φύγουμε να σωθεί ο καθένας μόνος του. 

12 Είναι αλήθεια ότι ακόμα βιώνουμε συλλογικά ένα σοκ όταν ανακοινώνονται νέα μέτρα στις ειδήσεις ή όταν «δυνάμεις της αστυνομίας» επιτίθενται στους διαδηλωτές και ειδικά σε δημοσιογράφους! Δύο χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης μιλάμε ακόμη για «αποφάσεις σοκ», πδ. κεντρικό άρθρο Ελευθεροτυπίας στις 07 Οκτωβρίου 2011 εδώ. 

13 Να συγχωρεθεί η αντικατάσταση της λέξης παιδείας από τη λέξη χαρά. Παράλληλα με την παιδεία σήμερα ψυχομαχούν πεδία της ζωής ομοίως κρίσιμα, βλέπε υγεία, και σύντομα – αν όλες οι εναλλακτικές αρτηρίες σωτηρίας για τους από πάνω κλείσουν –  και ειρήνη κ.ο.κ. Η χαρά – έστω και στον καθρέφτη μόνο κι όχι στο πρόσωπο των από κάτω – και εδώ νοείται ως συλλογική χαρά, είναι παράπλευρη απώλεια σε κοινωνίες που τελούν υπό καθεστώς σοκ, όπως η ελληνική σήμερα.